با گیاه قهوه و درخت آن آشنا شوید

بارها این سوال پیش آمده است که چه کسی برای اولین بار دانه‌های قهوه و نحوه استفاده از آن را کشف کرده و این نوشیدنی پرانرژی چطور محبوب و معروف شده است. قبل‌تر هم در مورد روایتِ “شروع پیدایش قهوه” صحبت کرده‌ایم، اما شاید کمتر در مورد ساختار درخت قهوه و نحوه رشد و نگهداری آن صحبت شده باشد. در این مطلب، بیشتر با درخت قهوه، انواع آن، روش‌های رشد و نگهداری و مشکلات رایج آن‌ها آشنا خواهیم شد.

معرفی گیاه قهوه و نحوه رشد آن

قهوه نوعی گیاه از خانواده روناسیان است که در بخش‌های گرمسیری آفریقای جنوبی و آسیای گرمسیری به شکل گونه‌های بوته‌ای می‌روید. این گیاه جزء یکی از با ارزش‌ترین و مهم‌ترین کالاهای تجاری و محصول صادراتی برخی از کشورها مانند آمریکای مرکزی و جنوبی، آفریقا و کارائیب است.

در جدول زیر خلاصه مشخصات گیاه قهوه را مشاهده می‌کنید:

شرایط رشد گیاه قهوه چگونه است؟

گیاه قهوه که در بهار شروع به گلدهی می‌کند، اول گل‌های سفیدی دارد که کم کم تبدیل به دانه‌های 1.27 سانتی‌متری می‌شود و غلاف‌های سبز آن به مشکی تغییر رنگ می‌دهد. هر کدام از این میوه‌ها دو دانه دارد که در نهایت تبدیل به دانه‌های قهوه خواهند شد.

این گیاه هر چند ماه، چند سانتی‌متری رشد می‌کند و ارتفاع آن در یک سال اول به 61 سانتی‌متر هم می‌رسد و تبدیل به یک درخت با سایز متوسط می‌شود. اما معمولا کشاورزان برای اینکه این گیاه زیاد بزرگ نشود، آن را هرس می‌کنند. هر درخت قهوه حدود 30 تا 40 سال عمر می‌کند. با وجود اینکه این درخت بسیار نیرومند است اما معمولا سه تا پنج سال طول می‌کشد تا گل و در نتیجه میوه بدهد. اما با شروع گلدهی، سالانه بین 2000 تا 4000 دانه قهوه از آن برداشت می‌شود که این تعداد دانه، شامل حدود نیم کیلوگرم دانه قهوه می‌شود. جالب است بدانید که غیر از دانه‌های قهوه، بقیه قسمت‌های این درخت برای انسان و حیوان سمی ‌است.

گیاه قهوه، بین سه تا پنج سال طول می‌کشد تا گل و در نتیجه میوه بدهد.

بهترین محیط برای رشد گیاه قهوه:

بهترین محیط برای رشد گیاه قهوه مناطق گرمسیری، در دامنه کوه‌ها با ارتفاع متوسط همراه با آبدهی زیاد و زهکشی مناسب، رطوبت بالا، دمای نسبتا خنک و خاک تقریبا اسیدی است. به خاطر داشته باشید که امکان رشد این گیاه در فضای داخلی کنترل شده و در محیط باز با شرایط آب و هوایی مساعد هم وجود دارد.

شرایط عمومیِ ‌لازم برای کاشت گیاه قهوه:

بهترین زمان برای کاشت گیاه قهوه در فضای بیرونی در فصل بهار و اواسط تابستان است که در آن شرایط آب و هوا مرطوب و ابری است. اگر منطقه مورد نظر در ارتفاع پایین‌تری از سطح دریا قرار دارد، این گیاه به نور خورشید کامل و در غیر این صورت به نور خورشید غیرمستقیم نیاز دارد. خاک گیاه باید اسیدی، شامل مواد ارگانیک مثل کود گیاهی خزه خشک شده با pH ایده‌آل 6 تا 6.5 باشد. این خاک باید همیشه مرطوب باشد، بنابراین هر یک یا دو هفته باید آن را آبیاری کرد. علاوه‌ بر این، میزان رطوبت هوا باید 50 درصد یا بیشتر باشد.

شرایط آب و هوایی رشد قهوه: محیط مرطوب، ابری و پایین‌تر از سطح دریا

انواع گونه‌های قهوه در جهان

از بین 120 گونه قهوه فقط دو گونه است که بیشترین تقاضا و مصرف در بازار جهانی را دارد. در واقع گونه قهوه عربیکا که 60 تا 80 درصد و گونه قهوه کنفورا (که به عنوان روبوستا شناخته می‌شود) حدود 20 تا 40 درصد کل تولید قهوه در دنیا را تشکیل می‌دهد.

در زیر با ویژگی‌های کلی انواع قهوه آشنا می‌شویم:

در واقع عواملی مانند روش برداشت، طرز تهیه و روش دم‌آوری، اندازه دانه‌ها و محل برداشت قهوه بر ویژگی نهایی قهوه تاثیرگذار هستند، اما به طور کلی انواع قهوه از لحاظ طعم، عطر، بافت و میزان کافئین ویژگی‌های مشخصی دارند:

قهوه عربیکا (Arabica): این گونه طعم نسبتاً شیرین و متعادل با ته‌مزه‌های متنوع مانند شکلات، میوه، گل و غیره و با نت عطری مختلف از گل و میوه گرفته تا طعم‌های شیرینی مانند کارامل یا وانیل و بافت نرم و کرمی ‌همراه با کمترین میزان کافئین در میان انواع قهوه دارد.

قهوه روبوستا (Robusta): این قهوه در بخش‌های زیر مجموعه صحرای آفریقا کاشت می‌شود.معمولا طعم مرکب تلخ و قوی با ته‌مزه‌هایی از خاک و چوب همراه با عطری متنوع و پیچیده نسبت به قهوه عربیکا دارد. این قهوه بافت سنگین و ساختار قوی‌تری دارد و میزان کافئین بیشتری نسبت به عربیکا دارد. از نظر قیمت، این قهوه در مقایسه با عربیکا مقرون‌به‌صرفه‌تر است. در مورد تفاوت قهوه عربیکا و روبوستا در این مقاله با جزئیات بخوانید.

قهوه به طور کلی 120 گونه دارد که دو گونه عربیکا و روبوستا، بیشترین تقاضا و مصرف را در بازار جهانی دارند.

قهوه لیبریکا (Liberica): این گونه قهوه دارای طعم قوی و بوی ممتاز، با نت‌ عطری چوب و دودی است. این قهوه نسبت به عربیکا و روبوستا در سطح کوچک‌تری کاشت می‌شود و بیشتر در بخش‌های خاصی از آفریقا و آسیای جنوب شرقی مصرف می‌شود. این قهوه در آفریقای غربی و مرکزی به صورت بومی‌ کاشت شده است و از دانه‌های عربیکا کافئین بیشتر و نسبت به روبوستا کافئین کمتری دارد.

قهوه اکسلسا (Excelsa): دارای ترکیب طعمی‌ تند، ترش و مرکباتی همراه با عطر میوه‌های استوایی است. دانه‌های این قهوه از لیبریکا کوچک‌تر اما از عربیکا درشت‌تر است و بیشتر در آسیای جنوب شرقی رشد می‌کند.

قهوه کاریریانا: این قهوه بدون کافئین است و برای کسانی که به کافئین حساسیت دارند، مناسب است.

مشکلات رایج در رشد و نگهداری گیاه قهوه

لکه‌های قهوه‌ای روی برگ‌ها: بیماری‌های قارچی باعث بروز لکه‌های قهوه‌ای روی برگ‌ها می‌شود و برای مقابله با این مشکل، باید برگ‌ها و ریشه‌های آلوده شده را حذف و شاخه‌های داخلی را هرس کرده تا چرخش هوا در گیاه شما بهتر باشد.

 قهوه‌ای شدن برگ‌ها: ممکن است برگ‌ها بر اثر سوختگی یا در معرض خورشید قرار گرفتن قهوه‌ای شوند و حتی بریزد. برای حذف این مشکل باید گیاه را کمتر در معرض نور خورشید قرار داد یا میزان آبیاری را بررسی کرد. گاهی اوقات، این مشکل به خاطر پوسیدگی ریشه بر اثر غرقابی شدن خاک به وجود می‌آید.

نور ناکافی یا نور زیاد: قهوه برای رشد به نور مناسب نیاز دارد. نور ناکافی، باعث کاهش رشد و ضعیف شدن گیاه می‌شود. در حالی که نور زیاد، باعث سوختگی برگ‌های آن می‌شود. بهتر است گیاه قهوه را در محیطی با نور خورشید غیر مستقیم قرار دهید.

آبیاری نامناسب: آبیاری مناسب برای گیاه قهوه بسیار مهم است. آبیاری زیاد، منجر به کمرنگ شدن و پوسیدگی ریشه می‌شود، در حالی که آبیاری کم باعث خشکی و خسارت به گیاه می‌شود. بهتر است خاک را مرطوب نگه داشته و در زمان آبیاری، صبر کنید تا لایه بالایی خاک قبل از آبیاری مجدد خشک شود.

خاک نامناسب: قهوه به خاک با زهکشی خوب و بافت مناسب نیاز دارد. خاک باید دارای خواص زهکشی مناسب و قدرت نگهداری آب باشد. همچنین، خاک باید حاوی مقدار مناسبی عناصر غذایی برای رشد گیاه قهوه باشد.

آفت‌ها و بیماری‌ها: گیاه قهوه ممکن است تحت تأثیر آفت‌ها و بیماری‌های مختلف، مانند پشه‌ها، کنه‌ها، قارچ‌ها و باکتری‌ها قرار بگیرد. برای مقابله با این مشکلات، از روش‌های آفت‌کشی و کنترل بیماری استفاده کنید.

کمبود عناصر غذایی در خاک: کمبود عناصر غذایی باعث می‌شود که گیاه رشد نامناسبی داشته و عملکرد آن کاهش پیدا کند. برای جلوگیری این مشکل، از محلول‌پاشی کودهای آلی یا معدنی مناسب استفاده کنید و تغذیه گیاه را بهبود بخشید.

و در آخر

بد نیست بدانیم قهوه‌ای که از طعم و عطر آن لذت می‌بریم از چه گیاهی به دست می‌آید و روش نگهداری و رشد آن چیست. در این مطلب سعی کرده‌ایم شرایط کلی برای رشد گیاه در فضای بیرونی و حتی گلخانه‌ای را بررسی کنیم تا شما بدانید که این نوشیدنی خوش طعم از چه گیاهی و تحت چه شرایطی رشد می‌کند.